وقتی فرزندان شما بزرگ‌تر می‌شوند و مسئولیت‌های بیشتری را بر عهده می‌گیرند، بیشتر مستعد استرس هستند. در بسیاری از موارد آن‌ها نمی‌دانند که در حال تجربه‌ی چه احساسی هستند . بلوغ لازم را برای توضیح استرس خود ندارند. همین ناتوانی منجر به بروز تغییرات فیزیکی و رفتاری می‌شود. به‌عنوان والدین وظیفه داریم که این علایم را بشناسیم و به کاهش استرس کودک کمک کنیم.
اگر استرس به‌درستی مدیریت نشود، حتی می‌تواند سلامتی کودک را به خطر بیاندازد. ممکن است منجر به حملات اضطراب و یا افسردگی در دوران کودکی یا بزرگسالی شود. لازم است که نشانه‌های شایع استرس در این دوران را شناخته و با کمک راهکارهایی که در این مقاله وجود دارد، جلوی بروز این مشکلات را بگیرید. با سایت بچگی همراه باشید.
علائم شایع استرس در کودک
در ابتدای مقاله به تعدادی از مهم‌ترین علایم استرس در کودکان اشاره می‌کنیم:
1. ناتوانی در تمرکز روی تکالیف و تکمیل آن‌ها
مسائلی مانند فشار برای پیشرفت تحصیلی و انجام تکالیف مدرسه اغلب باعث ایجاد استرس در کودکان می‌شود. به فرزندتان اولویت‌بندی وظایفش را بیاموزید تا بتواند بین درس و زندگی تعادل برقرار کند. به او اطمینان بدهید که می‌توانید مشکلاتش را حل کنید و همواره در دسترس هستید.
2. پرخاشگر شدن
زمانی که کودک تحت استرس است ممکن است رفتارهای پرخاشگرانه‌ی جسمی انجام دهد. مثلاً گاز بگیرد یا به اشیاء لگد و ضربه بزند. علاوه بر این ممکن است خشونت را در کلامش منعکس کند مثلاً جیغ کشیدن یا با صدای بلند گریه کردن یا با عصبانیت حرف زدن. در اینگونه مواقع صبور باشید.
3. بیش‌فعال بودن
کودکی که استرس دارد، سرشار از انرژی منفی است. بنابراین عصبانی می‌شود و یا مرتب نافرمانی می‌کند. او سعی دارد که به شما این پیام را برساند: من مشکلی دارم که نمی‌دانم چگونه حلش کنم.
4. تغییر در عادات غذایی و خوابیدن
هنگامی که کودک شما تحت فشار است، تمایل به نگرانی یا بی قراری دارد. بنابراین خواب او مختل می‌شود. تغییر ناگهانی عادات غذایی (یعنی ممکن است کودک شما به‌طور ناگهانی کمتر یا بیشتر از حد معمول غذا بخورد) یکی دیگر از علائم احتمالی استرس است.
5. واکنش بیش از حد به مسائل جزئی
حالت دیگر این است که سعی می‌کند حتی ریزترین خواسته‌های شما را نیز برآورده کند. تلاش می‌کند که هرجور شده شما را راضی نگه‌دارد. در این وضعیت او نگران این مسئله است: هر کاری هم که انجام بدهم به‌اندازه کافی خوب نیستم.
6. فاصله گرفتن از خانواده و دوستان
تغییراتی که در زندگی کودک شما رخ می‌دهد، مانند نقل مکان به خانه جدید، تولد یک خواهر یا برادر جدید یا مورد آزار و اذیت شدن در مدرسه، می‌تواند منجر به ترس در کودک شما شود یا احساس کند او را کنار گذاشته‌اید.
7. دیدن کابوس
نشان دادن ترس، حتی در هنگام خواب، پاسخی رایج به تجربیات استرس‌زا یا آسیب‌زا است. به او بگویید که تنها نیست. داستان‌هایی را از تجربه‌ی سایر کودکان در موقعیت‌های مشابه تعریف کنید. به فرزندتان آرامش بدهید. به او بفهمانید که احساسش را درک می‌کنید.
8. شب ادراری
وقتی کودک احساس ناامنی کند یا ذهنش درگیر باشد، توان درک نشانه‌های احتیاج به توالت را از دست می‌دهد. بهتر است در این موقعیت حتماً به پزشک متخصص مراجعه کنید.
راهکارهای کاهش استرس کودک
حال با شناخت علایم استرس کودک به راهکارهایی برای مدیریت این احساسات در او اشاره می‌کنیم:
حمایت‌های بیقیدوشرط در خانه
1. انتخاب جملات مناسب
برای کمک به فرزند خود، همواره در دسترس باشید. عشق و حمایت بیقیدوشرط خود را نثار کودک کنید. کودک باید بداند که شما برای صحبت کردن با او آمادگی دارید و هرطوری که بتوانید به او کمک خواهید کرد. این حمایت بیقیدوشرط راهکاری عالی برای کاهش استرس کودک است.
مدام به او جملات اطمینان‌بخش بگویید، به صورت مکرر عشق و تمایل خود را به او نشان بدهید. ثابت‌قدم بودن شما در این مسیر باعث می‌شود تاثیر بیشتری بر موقعیت استرس‌زا داشته باشید. به عنوان مثال به کودک بگویید:
- دوستت دارم، تو در امنیت هستی.
- من و تو یک تیم قدرتمند هستیم.
- می‌توانی نگرانی‌ات را برای من نقاشی کنی؟
- بیا لیستی از کارهای مورد علاقه‌ات بنویسیم.
از گفتن این جملات به کودک خود بپرهیزید:
- تو نباید نگران باشی!
- دلیلی برای استرس وجود ندارد.
هیچ کودکی خواهان استرس نیست و اگر بتواند استرس را از خود دور خواهد کرد.
اگر فرزند شما اخیراً کار خوبی انجام داده یا برای هدفی تلاش کرده، تحسینش کنید. این کار می‌تواند استرس او را کاهش دهد. مثلاً به او بگویید: می‌دانم که انجام تکالیف کلاس زبان تو را نگران و مضطرب می‌کند. اما من به تو افتخار می‌کنم که در این کلاس شرکت می‌کنی. راستی نمره‌ی دیکته‌ی زبانت عالی شده. تو واقعاً خوب از پس آن برمی‌آیی.
2. الگو بودن والدین برای کاهش استرس کودک
در این زمینه الگوی خوب کودک باشید. کودکان نسبت به محیط اطراف خود بسیار حساس هستند. آن‌ها احساسات والدین و اعضای خانواده‌ی خود را به‌خوبی درک می‌کنند. کافی است که یکی از شما اضطراب داشته باشد، کودک به‌شدت نگران می‌شود و حتی مسئله را بسیار بزرگ‌تر از آنچه هست، می‌پندارد.
در حضور کودک درباره‌ی موقعیت‌های استرس‌زا صحبت نکنید. نگرانی خود را مدیریت کنید و ظاهر خود را حفظ کنید تا کودک دچار تنش نشود.
به محض اینکه متوجه ایجاد استرس در کودک شدید، با او صحبت کنید تا اثر این احساسات در او کاهش یابد. مثلاً بگویید: عزیزم، متاسفم که متوجه بیمار شدن مادربزرگ شدی. اما نگران نباش. او خیلی زود خوب می‌شود و ما به دیدنش می‌رویم. آیا سوالی داری که از من بپرسی؟
3. روتین صبح
یک روال آرامش‌بخش صبحگاهی ایجاد کنید. صبح زمانی است که تعیین می‌کند در تمام روز چه احساسی داشته باشید. اگر عجله کنید، کودک تمام روز تحت فشار قرار خواهد گرفت. اما وقتی یک روال صبحگاهی عالی داشته باشید، به کاهش استرس کودک ، کمک زیادی کرده‌اید. این روال به خود شما نیز در داشتن یک روز عالی کمک خواهد کرد.
از فرصت شب برای برنامه‌ریزی و ایجاد آمادگی لازم برای داشتن یک صبح بانشاط استفاده کنید. مرتب کردن لباس‌ها و آماده کردن وعده‌های غذایی روز بعد، کارهای شما را خیلی راحت‌تر خواهد کرد.
با کلمات مثبت کودک را از خواب بیدار کنید: سلام عزیزم، صبح به‌خیر و هرگز نگویید: عجله کن پسرم! ما امروز هم دیر می‌کنیم!
اگر وقت تنگ است و زمان لازم را ندارید، کارهای غیرضروری را به بعداً موکول کنید. مثلاً مرتب کردن تخت یا شستن ظرف‌ای صبحانه. این کارها را بعدازظهر انجام دهید.
4. خواب کافی و باکیفیت
یک برنامه‌ی منظم برای خواب در منزل خود ایجاد کنید. هر فردی برای حفظ سلامت جسمی و روانی خود نیاز به استراحت دارد. کودکان به استراحت کافی، نیاز بیشتری دارند. از این طریق می‌توان اطمینان حاصل کرد که انرژی لازم برای کاهش استرس را به‌دست آورده‌اند.
کودک شما باید هر شب 9 تا 11 ساعت بخوابد. خواب او را آرام می‌کند و تنش‌های او را کاهش خواهد داد. در صورت لزوم اجازه بدهید کودک بعد‌از‌ظهرها چرت بزند. یک خواب سبک عصرگاهی نیز می‌تواند آرامش لازم را برای او فراهم آورد.
5. صبوری و درک بالا
کاهش استرس کودک ، صبوری و درک بالای شما را می‌طلبد. کودک شما ممکن است احساس کند که دنیا علیه او کار می‌کند. هر نشانه‌ی کوچکی از بی‌حوصلگی از طرف دیگران احتمالاً استرس او را بیشتر می‌کند. به خود یادآوری کنید که فرزندتان به شما احتیاج دارد. این کمک می‌کند که صبور بمانید و شرایط او را درک کنید.
تمایل دارید که کودک را سرزنش کنید یا جملات منفی بگویید، نفس عمیق بکشید. شاید لازم باشد لحظاتی به فضای آزاد بروید. این کار به آرامش هردوی شما کمک می‌کند.
توانمند ساختن کودک برای کاهش استرس
1. شناخت علائم فیزیکی استرس
علائم فیزیکی استرس را به کودک آموزش بدهید. درک برخی از این علائم احتمالاً برای او دشوار است. وقتی او خودش و احساساتش را بشناسد، بهتر می‌تواند اقداماتی را برای آرام‌سازی خود انجام دهد. علائم فیزیکی استرس در کودک عبارتند از:
- کاهش اشتها یا تغییر در عادات غذایی.
- سردرد.
- اختلالات خواب.
- شب‌ادراری.
- کابوس‌ها.
- لکنت زبان
- ناراحتی معده یا درد معده.
2. شناخت علائم عاطفی استرس
به کودک خود کمک کنید تا علائم عاطفی استرس را نیز شناسایی کند. خیلی مهم است که او بداند استرس باعث ایجاد بعضی از وضعیت‌های عاطفی است. به کودک بیاموزید که این نشانه‌ها را پیگیری کند و ریشه‌های نگرانی خود را بهتر درک کند. این علائم ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- گریه کردن، ناله کردن، و دشواری کنترل احساسات.
- احساس اضطراب، نگرانی، ترس یا عصبی بودن.
- دلبستگی، مانند عدم تمایل به دوری از والدین یا خواهر و برادر.
- عصبانیت و لجبازی.
- کناره‌گیری و عدم تمایل به شرکت در فعالیت‌ها با دوستان و خانواده.
- بازگشت به رفتارهای مراحل قبلی رشد مانند مکیدن انگشت.
3. آموزش روش‌های کاهش استرس به کودک
تکنیک‌های کاهش استرس را به کودک بیاموزید. اغلب بزرگسالان این روش‌ها را می‌دانند و از آن‌ها برای کسب آرامش استفاده می‌کنند. این تکنیک‌ها برای کودکان نیز مفید است. فرزند خود را تشویق کنید که هر روز از این روش‌ها استفاده کند. شب‌ها موقع خواب و یا زمانی که علائم فیزیک و عاطفی استرس را در خود یافت. برخی از تکنیک های کاهش استرس کودک از این قرار هستند:
- مراقبه.
- یوگا.
- نفس عمیق.
- آرامیدگی پیش‌رونده عضلانی.
4. مقابله با استرس‌های اجتناب‌ناپذیر
موقعیت‌هایی وجود دارد که بروز استرس در آن‌ها اجتناب‌ناپذیر است. چه زمان‌هایی ممکن است کودک شما در این وضعیت‌ها قرار بگیرد؟ بهتر است از قبل او را برای مواجهه با این شرایط آماده کنید.
به عنوان مثال، رو‌به‌رو شدن با یک دانش‌آموز زورگو در مدرسه، یا موقع رفتن به مطب پزشک. شما باید این موقعیت‌ها را تشخیص دهید و فرزندتان را آماده کنید. به او روش‌هایی را بیاموزید که بتواند اوضاع را کنترل کند.
به همراه او این روش‌ها را تمرین کنید و نحوه‌ی برخوردش را ارزیابی نمایید. مثلاً: پسرم! امروز ممکن است در مدرسه مانی را ببینی. در مورد این مسئله چه احساسی داری؟ می‌ترسی؟ دوست داری این صحنه را اینجا با هم تمرین کنیم تا ببینم که می‌خواهی به او چه بگویی؟ البته می‌توانی به دفتر مدرسه بروی و مزاحمت او را گزارش کنی یا با من تماس بگیری. من در دسترس خواهم بود.
البته سعی کنید روش‌های مختلفی را اارئه بدهید. تا او بتواند انتخاب‌های مختلفی داشته باشد و از این طریق بر استرس خود غلبه کند.
5. حمایت بیشازحد ممنوع
اجازه دهید کودک گاهی اوقات استرس سبکی را تجربه کند. البته اینکه شاهد اضطراب و نگرانی فرزندمان باشیم، سخت است. غریزه حکم می‌کند که از او در شرایط دشوار محافظت نماییم. با این حال، استرس بخش جدایی‌ناپذیر از زندگی انسان‌ها است. حمایت بیشازحد به کاهش استرس کودک کمک نمی‌کند. اجازه دهید فرزند شما هرازگاهی استرس کمی را تجربه کند تا یاد بگیرد چگونه به طور موثر با آن کنار بیاید.
به عنوان مثال، اگر فرزند شما در یک مسابقه باخته و دچار استرس شده، به او یادآوری کنید که شکست خوردن هیچ اشکالی ندارد. سپس اجازه دهید بفهمد که چگونه بر استرس ناشی از این موقعیت غلبه کند. او در این موقعیت می‌آموزد که در آینده چالش‌هایش را بدون استرس مدیریت کند.
6. جلوگیری از استرس‌های شدید
هرگز اجازه ندهید به کودک شما استرس زیادی وارد شود. ممکن است میزان و کیفیت تکالیف مدرسه با توانمندی‌های او متناسب نباشد. یا مثلاً یک دانش‌آموز زورگو در مدرسه باعث سلب آرامش از او شده است. بهتر است شرایطی را ایجاد کنید که کودک در این موقعیت‌های دشوار قرار نگیرد. استرس شدید ممکن است به عزت‌نفس و اعتماد به نفس او لطمه وارد کند.
می‌توانید با مدرسه در مورد کاهش تکالیف صحبت کنید یا کلاس فرزند خود را تغییر بدهید. اقدامات مشابهی را در خانه نیز انجام دهید. وظایف او را در خانه کاهش دهید یا ساده کنید. به فرزندتان کمک کنید که کارهایش را به قطعات کوچک‌تر و قابل کنترل تقسیم کند.
7. ورزش منظم روزانه برای کاهش استرس کودک
راهکار دیگری که برای کاهش استرس کودک مفید واقع می‌شود، ورزش منظم روزانه است. این کار به رفع تنش در بدن فرزند شما کمک خواهد کرد. آمادگی جسمانی حاصل از ورزش می‌تواند شرایط مبارزه با استرس را فراهم کند. ذهن پاکسازی می‌شود و کودک به آرامش می‌رسد.
انواع فعالیت‌های بدنی را برای او در نظر بگیرید. خودتان نیز به‌اتفاق او ورزش کنید. چرا که نه؟ ممکن است همواره در آرزوی ورزش منظم روزانه بوده باشید. این بهترین فرصت برای ایجاد این عادت مفید است.
به فرزندتان اجازه دهید ورزش یا فعالیت بدنی مورد علاقه خود را انتخاب کند. دویدن، پیاده روی، دوچرخه سواری، شنا یا فوتبال، هرچیزی که کودک را غرق در لذت کند، خوب است.
تعامل با مدرسه برای کاهش استرس کودک
1. اطلاع به اولیای مدرسه
مدرسه فرزندتان را در جریان احساسات اخیر او قرار دهید. متخصصان آموزشی، از جمله معلمان و مشاوران، مایلند که کودک در آرامش رشد کند. زمانی که آن‌ها از وضعیت کودک مطلع باشند، درک، محبت و حمایت بیشتر نشان خواهند داد.
اولیاء مدرسه موظفند که اطلاعات محرمانه‌ی مربوط به فرزندتان را به‌امانت نزد خود نگه‌دارند. بنابراین شما و فرزندتان نباید نگران این موضوع باشید که سایر دانش آموزان یا والدین متوجه این موضوع شوند.
معلمان، مدیران و مشاوران مدرسه را در جریان علت‌های استرس کودک قرار دهید. به عنوان مثال، می‌توانید بگویید: خانم دوستی، می‌خواستم به شما اطلاع دهم که سارا اخیراً استرس زیادی داشته است. من و پدرش در آستانه‌ی طلاق قرار داریم. ما تمام تلاش خود را برای آرامش او می‌کنیم. او می‌داند که برای ما بسیار عزیز است. البته این دانسته‌ها فعلاً تغییری در وضعیت استرس و ناراحتی او ایجاد نکرده است. خواهش من از شما این است که شرایط دخترم را بیشتر درک کنید. من از شما سپاس‌گزار خواهم بود. اگر مشکلی وجود دارد لطفاً من و پدرش ا در جریان قرار دهید.
2. ایجاد آمادگی ذهنی در کودک
از معلم خواهش کنید تا اجازه دهد که کودک در زمان خستگی و ناراحتی سرش را روی میز بگذارد و قدری استراحت کند. از این گذشته ممکن است برخی مراسمات مدرسه برای کودک استرس‌آور و تنش‌زا باشد. به عنوان مثال؛ مانور زلزله یا تمرین مقابله با آتش‌سوزی. از قبل ذهینت کودک را برای حضور در این نوع مراسمات آماده کنید.
جمع بندی موضوع کاهش استرس کودک
استرس در کودکان بیشتر از آن چیزی است که شما فکر می‌کنید. بچه‌هایی که در دوران کودکی دچار استرس می‌شوند، ممکن است نتوانند به طور کامل احساسات خود را درک کنند یا توضیح دهند. مهم‌ترین چیز این است که به عنوان والدین نسبت به علائم استرس در کودکان آگاه و هوشیار باشید. این آگاهی به شما کمک می‌کند تا قبل از اینکه استرس روی فرزندتان تأثیرات منفی بیشتری بگذارد، وارد عمل شده و به او کمک کنید.
پینگ بک: جدایی کودک از مادر شاغل؛ چگونه هم فرزندمان را داشته باشیم و هم شغل‌مان را؟ - بچگی
پینگ بک: خنده عصبی در کودکان؛ علل و راه‌های درمان آن - بچگی
پینگ بک: لکنت زبان در نوجوانی - معرفی 6 راه درمان لکنت زبان برای نوجوان‌ها
پینگ بک: مشاور کودک؛ وظایف یک مشاور کودک چیست؟ و چرا کودکان به مشاوره نیاز دارند؟ - بچگی