مهم‌ترین نکته در مورد کودکان مبتلا به اوتیسم تفاوت آن‌ها است. برخی از این خردسالان از اختلال پردازش حسی رنج می‌برند. در صورتی بعضی دیگر عینی هستند و به آموزش بصری نیاز دارند. این نیازها و خواسته نوع آموزش را تعیین می‌کند. پس در ابتدا باید این تفاوت‌ها را شناسایی کرده و کودک را با ویژگی‌های منحصربه‌فردی که دارد، بشناسید. در ادامه این مطلب به راهکارهایی برای آموزش به کودکان اوتیسم اشاره می‌شود. اگر شما نیز با چنین خردسالانی سروکار دارید، حتماً با سایت بچگی همراه باشید.
آموزش به کودکان اوتیسم
همان‌طور در مقاله‌ی اختلال اوتیسم در کودکان اشاره شد، این بیماری یک ناتوانی رشدی پیچیده است. اوتیسم بر نحوه برقراری ارتباط و تعامل با افراد دیگر تأثیر می‌گذارد و معمولاً در سه سال اول زندگی خودش را نشان می‌دهد.
مشکل در ارتباطات، حرکات غیرعادی، الگوها و رفتارهای تکراری و کلیشه‌ای از جمله نشانه‌های طیف اوتیسم است. اصطلاح طیف یا گروه به این دلیل در مورد اختلال اوتیسم به کار می‌رود که در هر سنی علائم متفاوت است و کودکان واکنش‌های مختلفی از خود نشان می‌دهند. برخی از طیف‌های اوتیسم شدیدتر است و بعضی دیگر علائم کمتری دارند و کودکان مبتلا آرام‌تر هستند.
نکاتی برای آموزش به کودکان اوتیسم
هنگام آموزش به این خردسالان بهتر است برنامه مشخصی داشته باشید و از مراحل کوچک‌تر شروع کنید. به عنوان مثال هنگام یاد دادن حروف الفبا، چند دقیقه روی حرف الف تمرکز کرده و آن را تکرار کنید. بعد به سراغ ادامه حروف و کلمات جدید بروید.
این کودکان نمی‌توانند برای مدت طولانی روی یک موضوع خاص تمرکز کنند. زمانی که شما نحوه نگارش حروف را به فرزندتان توضیح می‌دهید، به درستی توجه نمی‌کند. در این هنگام اگر صحبت خود را قطع کنید، کودک چشم‌هایش را حرکت می‌دهد. در حال حاضر او دید بهتری به موضوع دارد و شما می‌توانید دوباره شروع کنید.
نکته دیگر اینکه کودکان مبتلا به اوتیسم در انتقال توجه از یک موقعیت به موقعیت دیگر مشکل دارند. امکان دارد نوع چیدمان مبل‌ها، صداهای خاص و پرتوهای نور حواس آن‌ها را پرت کند. اگر چنین اتفاقی بیافتد، خردسالان دچار ناسازگاری و استرس می‌شوند و رفتارشان تغییر می‌کند. در این موقعیت آرامش خود را حفظ کنید و راهی برای فرار داشته باشید. می‌توانید کودک را به جایی ببرید که خلوت باشد یا از قبل فضایی آرام برای او فراهم کنید. محیط جدید باید به گونه‌ای باشد که روشنایی کمتری داشته و میزان سروصدا و حواس‌پرتی به حداقل برسد. حتی برای اطمینان پرده‌ها را بکشید و در را ببندید تا گوشه‌ای دنجی به دور از آشفتگی برای او فراهم شود.
آموزش کودکان اوتیسم در مقطع پیش‌دبستانی
برای آموزش به این خردسالان باید علایق آن‌ها را بشناسید. اینکه دوست دارد روی چه چیزی بیشتر تمرکز کند؟ یا به چه شیوهای یاد بگیرد؟ استفاده از علایق کودکان برای جلب‌توجه آن‌ها بسیار مهم است. به عنوان مثال، زمانی که در مورد احساسات با او حرف می‌زنید، از شخصیت‌های داستانی مورد علاقه کودک استفاده کنید. این کار یادگیری را سرگرم‌کننده می‌کند و ارتباط شما و فرزندتان را بهبود می‌بخشد.
یکی دیگر از راه‌های آموزش استفاده از برنامه‌های بصری است. این کودکان نمادها و نشانه‌ها را بهتر درک می‌کنند. آن‌ها به علائم دیداری بهتر از آموزش‌های کلامی یا نوشتاری واکنش نشان می‌دهند. از این رو استفاده از تصاویر و مدل‌سازی برای آموزش به چنین کودکانی بسیار رایج است. در ادامه بیشتر با این شیوه‌ها آشنا می‌شوید.
شیوه‌های بصری برای کودکان مبتلا به اوتیسم
نشانه‌ها یا علامت‌های بصری به درک بهتر دانش‌آموزان کمک می‌کند. آن‌ها با چنین شیوهای به اشیا مورد علاقه خود توجه کرده و تکالیف را به یاد می‌آورند. علاوه بر نشانه‌ها، نمادهای بصری نیز در درک قوانین و دروس مختلف به آن‌ها یاری می‌رساند. نمادها معمولاً تصاویر ساده با حداقل کلمات هستند و درک این کودکان را افزایش می‌دهند. برخی نمادهای رایج تصاویری هستند که احساساتی مانند خنده، گریه و اخم را به نمایش می‌گذارد یا اشیا مختلف را به تصویر می‌کشد. تمام این وسایل، اشیا و آدم‌ها نمادی از «انجام کار» هستند. به طور مثال «اگر هوا بیرون سرد بود، باید لباس گرم به تن کرد.»
چگونه مهارت‌های بصری کودکان را پرورش دهیم؟
برای اطلاعات بیشتر روی عکس کلیک کنید.
چند تا راهکار بصری برای کمک به کودکان مبتلا به اوتیسم عبارت‌اند از:
- از تصاویری استفاده کنید که رنگ روشنی دارند و برای چشم جذاب‌تر هستند.
- تصاویر و نمادها را جایگزین آموزش کلامی کنید. به طور مثال، با انواع پازل‌ها و قطعات لگو به آن‌ها آموزش بدهید یا از انواع صورتک و تصاویر اشیا بهره ببرید.
- هنگام استفاده از کلمات، آن‌ها را با عکس‌ها و نمادهای مختلف ترکیب کنید. به عنوان نمونه، اگر از فعل «خوردن» استفاده می‌کنید، تصویر سیب را به آن‌ها نشان دهید. سپس با کمک کودک در فروشگاه به دنبال سیب بگردید. این کار مفاهیم را برای آن‌ها واضح می‌کند.
راهبردهای بصری برای کودکان مبتلا به اوتیسم بسیار مفید هستند. این آموزش‌ها در یادگیری مطالب جدید، مهارت‌های حرکتی ظریف و بهبود مهارت‌های زبانی مورد استفاده قرار می‌گیرند.
مهارت شنیداری برای آموزش به کودکان اوتیسم
موسیقی می‌تواند به کودکان مبتلا به اوتیسم کمک کند تا صداها را بهتر درک کنند. همچنین در کنار آن توانایی حرکتی و مهارت‌های زبانی آن‌ها گستردش می‌یابد. اگر خودتان با کودک درس‌ها را مرور می‌کنید، در کنار درس موزیک‌های آرامش‌بخش را برای او بگذارید. این کار به درک شنیداری خردسال کمک می‌کند. البته باید صدا موسیقی کم باشد که حواس آن‌ها پرت نشود. در عین حال بتوانند به موزیک گوش بسپارند.
یکی دیگر از کارها برای تقویت مهارت‌های شنیداری صداسازی است. می‌توانید به همراه کودک روی اشیا مختلف ضربه بزنید. بعد خوب گوش بدهید. این کار به او کمک می‌کند که توانایی شنیداری خود را ارتقا بدهد.
راهبردهای حسی برای آموزش به کودکان اوتیسم
از راهبردهای لمسی می‌توان برای کمک به یادگیری کودکان اوتیسم، تقویت مهارت‌های حرکتی ظریف، افزایش آگاهی اجتماعی و کاهش تحریک‌پذیری استفاده کرد. این راهکارها برای خردسالانی که دچار اختلال پردازش حسی هستند، استفاده نمی‌شود. در صورتی که چنین شیوه‌ها به آن‌ها کمکم می‌کند که بیشتر محیط اطراف خود را بشناسند و با دیگران راحت باشند. از جمله این راهکارها ورق زدن صفحات کتاب، قدم زدن در طبیعت، پوشیدن لباس و جستجوی حشرات در فضا آزاد است. این تفریحات به او کمک می‌کند که درک بهتری از دنیای اطراف داشته باشد.
شما نیز به شناخت بهتری نسبت به او می‌رسید. برخی از این کودکان در محیط تاریک راحت‌تر هستند. در صورتی که بعضی دیگر علاقه دارند روشنایی را تجربه کنند. این محیط‌های متفاوت در نحوه یادگیری و سرعت درک مطالب به آن‌ها کمک می‌کند. شما برای شناخت خردسال باید محیط‌های مختلف را با او تجربه کنید تا سطح آموزش خود را ارتقاع دهید.
اختلال پردازش حسی در کودکان و راه‌های درمان آن
راهکارهایی برای آموزش به کودکان اوتیسم
در اینجا برخی از راهبردهای آموزش به کودکان اوتیسم را یاد می‌گیرید:
تقسیم وظایف
زمانی که تکالیف به مراحل مختلفی تقسیم می‌شود، درک و پیگیری آن‌ها برای کودک راحت‌تر است. تفکیک وظایف به کودکان اوتیسم کمک می‌کند که روی یک مرحله متمرکز بمانند و آن را با دقت بیشتری انجام دهند. با این شیوه دامنه توجه خردسالان کمکم بهبود پیدا می‌کند. آن‌ها کمکم می‌توانند به موضوعی خاص توجه کنند.
برنامه مصور
برخی کودکان مبتلا به اوتیسم از تغییر در برنامه‌ها چندان رضایتی ندارند و امکان دارد عصبی شوند. به همین دلیل، یک برنامه خوب می‌تواند به آن‌ها کمک کند که همیشه در کارهای خود نظم داشته باشند. اگر برنامه‌ریزی را از قبل انجام داده‌اید، می‌توانید از یک برنامه مصور نیز کمک بگیرید. برای این کار تصاویری از لباس پوشیدن، مسواک زدن، بسته‌بندی کتاب‌ها و غیره تهیه کنید. سپس این عکس‌ها را به صورت کارت‌هایی در محل مناسب مانند بالا تخت، درب اتاق خواب و آشپزخانه بچسبانید. حالا خردسال می‌تواند به راحتی همه چیز را به‌خاطر داشته باشد و اضطراب کمتری را تجربه کند.
اگر تغییری در برنامه آموزشی یا روزمره او رخ داد و کودک را عصبانی کرد، اطلاعات را روی کاغذ بنویسید یا به آرامی همه چیز را توضیح دهید. این کار باعث می‌شود روند تغییرات را بهتر درک کند.
تقویت مهارت اجتماعی
کلاس‌های مختلف و برخی گروه‌ها به دانش‌آموزان کمک می‌کند تعامل بهتری با دیگران داشته باشند. به عنوان مثال، معاشرت با همکلاسی‌ها در فعالیت‌های گروهی یا بازی‌های دسته‌جمعی بسیار کمک‌کننده است. این کلاس‌ها همچنین به کودکان مبتلا به اوتیسم این فرصت را می‌دهد که خودی نشان دهند و نقش خود را در فعالیت‌های گروهی به عهده بگیرند. اگر کودک شما از این کار اجتناب می‌کند، می‌توانید برای تشویق او جایزه‌ای در نظر بگیرید.
توسعه زبان کودکان اوتیسم
هنگامی که در مورد راهکارهای تدریس به این کودکان صحبت می‌شود، نمی‌توان اهمیت فیلم‌ها یا ویدئوهای آموزشی را نادیده گرفت. این تصاویر به رشد حافظه بصری آن‌ها کمک می‌کند. البته اکثر دانش‌آموزان اوتیسمی نمی‌توانند محتوای ویدئو آموزشی را پردازش کنند. اما زیرنویس به حفظ تمرکز آن‌ها کمک می‌کند.
زیرنویس‌ها به دانش‌آموزان مبتلا به اوتیسم در پردازش صداها و درک بیشتر یاری می‌رسانند. به طوری که آن‌ها با استفاده از زیرنویس‌ها می‌توانند زبان خارجی جدید، واژه‌های بیشتر و نحوه بیان کلمات را یاد بگیرند. به طور مثال، به‌جای اینکه بگویند: «من آن را می‌خواهم.» یاد می‌گیرند از لحن مؤدبانه‌تری استفاده کنند. مثلاً بپرسند: «لطفاً می‌توانم آن را داشته باشم؟» خردسالان با این شیوه برنامه‌های مورد علاقه‌ی خود را دنبال می‌کنند و مهارت‌های زبانی خود را توسعه می‌دهند.
زیرنویس‌ها نشانه‌های بصری هستند. این کودکان علاوه بر صدا جیرجیر پرندگان، جیغ لاستیک‌ها و داد‌وبیداد بازیگران می‌تواند علت عصبانیت آن‌ها و احساسات را درک کنند. این موضوع می‌تواند راهی عالی برای معلم‌هایی باشد که به دنبال راهکارهایی برای آموزش به کودکان اوتیسم هستند.
قصه درمانی برای کودکان و چند داستان ساده برای آن‌ها
آموزش تشخیص و شناسایی عواطف
اغلب کودکان مبتلا به اوتیسم در درک احساسات دیگران و حتی خودشان مشکل دارند. آن‌ها نمی‌توانند عواطف را تشخیص دهند. بعضی از خردسالان نیز در دسته‌بندی احساسات مشکل دارند. آن‌ها واکنش‌های مثبت یا منفی درستی به دیگران نشان نمی‌دهند.
برای تشخیص و یادگیری احساسات معلم‌ها از برخی فعالیت‌ها کمک می‌گیرند. آن‌ها از صورتک‌ها یا کارت‌هایی استفاده می‌کنند که نشان‌دهنده عواطف مختلف است یا خودشان احساسات مختلف را به نمایش می‌گذارد. اگر می‌خواهید برای کودک خود انجام دهید، جلو آینه بیاستید. سپس حالات مختلف شادی، غم و عصبانیت را نشان دهید. حالا او را تشویق کنید که از شما تقلید کرده و احساسات مختلف را نشان دهد.
اگر از کارت‌ها استفاده می‌کنید، چند بار مرور آن‌ها را مرور کنید و بعد روی تصاویر را بپوشانید. حالا کودک با نگاه کردن به نوشته باید حالت مورد نظر را اجرا کند.
سخن پایانی
همان‌طور که اشاره شد، هیچ استراتژی خاصی برای آموزش به کودکان اوتیسم وجود ندارد. خردسالان با یک‌دیگر متفاوت هستند و به آموزش‌ها واکنش متفاوتی نشان می‌دهند. در این مقاله به راهکارهای زیادی پرداخته شد، برای آزمایش راه‌حل‌های مختلف، حتماً مطلب بالا را بخوانید و از استراتژی‌های متفاوت بهره ببرید.
سؤالات متداول
کودکان طیف اوتیسم علائم مختلفی را از خود نشان می‌دهند. به همین دلیل هر کدام از آن‌ها نیازهای مختلفی دارند و برای آموزش باید خردسالان را به خوبی بشناسید. آن‌ها در انتقال توجه از موقعیتی به موقعیت دیگر نیز مشکل دارند و ممکن است صداهای خاص، چیدمان و پرتوهای نور حواس آن‌ها را به کلی پرت کند. اگر کودک شما در چنین موقعیتی دچار استرس شد، آرامش خود را حفظ کنید و راهی برای خارج کردن او داشته باشید. خردسال را به جای ببرید که خلوت باشد یا عوامل محیطی حواس او را پرت نکند.
از تصاویر و نمادها به جای آموزش کلامی استفاده کنید. به طور مثال، با انواع قطعات پازل و لگو به آن‌ها آموزش دهید. جلو آینه احساساتی مانند خنده، غم و اضطراب را به کودک نشان دهید. سپس از او بخواهید مانند شما تکرار کند و عواطف مختلف را نشان دهد. برای این کار می‌توانید از صورتک‌های مختلف نیز استفاده کنید.
این خردسالان از تغییر برنامه‌ها رضایتی ندارند و عصبانی می‌شوند. برای جلوگیری از چنین مشکلاتی یک برنامه مشخص داشته باشید یا از یک برنامه مصور استفاده کنید. به طور مثال، تصاویری از لباس پوشیدن، مسواک زدن و غذا خوردن تهیه کرده و آن‌ها را در محل مناسب بچسبانید. این کار موجب آرامش بیشتر می‌شود و روند یادگیری را بهبود می‌بخشد.
دیدگاهتان را بنویسید