سازمان جهانی یونیسف معتقد است که بازی کردن جزو اصلی‌ترین و ابتدایی‌ترین حقوق هر کودکی در سراسر دنیاست و کودکان با معلولیت‌های ذهنی و حرکتی هم از این قاعده مستثنی نیستند. در ارتباط با کودکان دارای معلولیت، پیش از در نظر گرفتن ناتوانی‌ها، باید توانایی‌های آن‌ها را بشناسیم و به کار بگیریم. بازی‌های مناسب کودکان دارای معلولیت جدا از شاداب کردن کودکان، به آن‌ها کمک می‌کند تا جهان پیرامون خود را بهتر و بیش‌تر بشناسند. همچنین، باعث می‌شود مهارت حل مسئله، عزت نفس و روابط بین فردی در این افراد افزایش پیدا کند.
در ادامه این مطلب، در سایت بچگی، لیستی از بازی‌های مناسب کودکان دارای معلولیت را با هم بررسی می‌کنیم.
فعالیت‌ها و بازی‌های مناسب کودکان دارای معلولیت
لیستی که در ادامه می‌خوانیم، صرف‌نظراز ناتوانی‌های جسمی و ذهنی، برای همه کودکان دارای نیازهای ویژه مناسب‌اند. برای مثال، اگر کودک یا شاگرد شما دارای اختلال یادگیری، اختلال طیف اوتیسم، لکنت زبان، سندروم دان، فلج نخاعی و یا دارای اختلالات حرکتی باشد، به راحتی می‌تواند در این فعالیت‌ها مشارکت داشته باشد.
بازی‌های مناسب کودکان دارای معلولیت؛ درون منزل:
ابتدا، بازی‌هایی را مورد بررسی قرار می‌دهیم که در محیط خانه قابل انجام هستند. توجه داشته باشید که باید با توجه به میزان و نوع ناتوانی کودک خود، محیط منزل را امن و مناسب‌سازی کنید.
کارت‌بازی (جفت کردن کارت‌های یکسان)
- درجه سختی بازی: متوسط
- مناسب سنین: ۳ تا ۵ سال
- فواید: تقویت حافظه و بالا بردن تمرکز
- مناسب کودکان دارای اختلالات گفتاری و یادگیری
روش بازی: کارت‌های این بازی را می‌توانید از فروشگاه تهیه و یا در خانه بسازید. روش کار این بازی بدین صورت است که ابتدا کارت‌هایی یک اندازه را برمی‌دارید و روی آن‌ها تصاویر مشخصی می‌کشید. برای مثال، می‌توانید هر یک از انواع میوه را روی کارت‌ها نقاشی کشیده یا بچسبانید. نکته مهم این است که باید برای هر شکل، دو عدد کارت داشته باشید. پس از تهیه کارت‌ها، آن‌ها را به پشت و روی سطحی صاف بچینید. این بازی دو بازیکن دارد و هر یک از بازیکنان در هر مرحله اجازه دارند دو کارت را برگردانند. اگر تصاویر روی هر دو کارت یکسان بودند، آن کارت‌ها مال بازیکن می‌شوند. این بازی تا جایی ادامه پیدا می‌کند که تمامی کارت‌های یکسان پیدا شوند.
نقاشی با ابزار خلاقیت
- درجه سختی بازی: آسان
- مناسب سنین: ۳ تا ۵ سال
- فواید: ایجاد هماهنگی میان ذهن و حرکات بدن، بالا بردن اعتمادبه‌نفس و خلاقیت
- مناسب کودکان دارای اختلال طیف اوتیسم، اختلال یادگیری، سندروم دان و فلج نخاعی
روش بازی: یکی از بهترین و موثرترین راه‌ها برای تقویت اعتمادبه‌نفس و شجاعت کودکان، این است که به آن‌ها فرصت خلق چیزهای جدید را بدهیم. یادتان باشد که در این بازی چیزی تحت عنوان «اشتباه» یا «غلط» وجود ندارد؛ اصلی‌ترین قانون این بازی، بهره‌گیری از قدرت تخیل و اراده است. این بار به جای قلم و مدادرنگی، تکه‌های میوه، کاغذ، پارچه و یا موارد این‌چنینی را در اختیار کودک بگذاید و به او اجازه بدهید یک اثر هنری منحصر به فرد خلق کند.
ساخت سازه‌های ترکیبی
- درجه سختی بازی: متوسط
- مناسب سنین: ۳ تا ۹ سال
- فواید: بالا بردن مهارت حل مسئله، خلاقیت و روابط بین فردی
- مناسب کودکان دارای اختلال طیف اوتیسم و اختلالات یادگیری
روش بازی: بلوک‌های ساخت‌وساز در تمامی اسباب‌بازی‌فروشی‌ها پیدا می‌شوند. فقط کافی است این بلوک‌ها را در اختیار کودکان قرار دهید تا معماران آینده اولین سازه‌های خود را بنا کنند.
کودکان اوتیستیک معمولا از یک روتین همیشگی برای انجام کارها و حتی بازی کردن پیروی می‌کنند. ممکن است ساختن سازه‌های جدید درابتدا برای این کودکان دشوار باشد اما این تمرین خوبی برای آن‌هاست تا از منطقه امن خود کمی فاصله بگیرند و چیزهای جدیدی را تجربه کنند. برای شروع، خودتان یک سازه بسازید و از کودک بخواهید که با الگوبرداری از شما، مشابه آن را بسازد. در ادامه، فرزندتان شجاعت و قدرت ساختن بناهای جدید را پیدا خواهد کرد.
برای پیدا کردن لیستی از بهترین کتاب‌ها برای کودکان مبتلا به اختلال یادگیری، روی تصویر کلیک کنید.
رقصیدن و آشنایی با ریتم
- درجه سختی بازی: متوسط
- مناسب سنین: ۳ تا ۹ سال
- فواید: تقویت اعتمادبه‌نفس، درک فاصله از اجسام و افزایش مهارت‌های اجتماعی
- مناسب کودکان دارای سندروم دان، اختلالات محدود حرکتی
روش بازی: رقصیدن و فعالیت بدنی یکی از راه‌های بسیار مناسب و کاربردی برای ابراز کردن خود به حساب می‌آیند. همچنین، رقصیدن به کنترل وزن کودکتان نیز کمک می‌کند. منظور از رقص در اینجا، اجرا کردن یک روتین بی‌نقص سالسا یا باله نیست. همین که کودک بتواند دست بزند، پا بکوبد و با شادی دور خود بچرخد، کافی است.
رقصیدن برای کودکانی که از ویلچر استفاده می‌کنند هم بسیار مفید خواهد بود چرا که به تقویت عضلات و ماهیچه‌های بالاتنه و افزایش انعطاف کمک می‌کند.
به محض به صدا در آمدن موسیقی، مقدار مناسبی از هورمون‌های شادی‌بخش در مغز کودک آزاد می‌شوند و این به خوش‌اخلاقی و حفظ روحیه آن‌ها کمک بسیاری می‌کند.
از ریتم و صداهای مختلف کمک بگیرید. برای مثال، قرار بگذارید که با ضرب خاصی پا بکوبید، پس از شنیدن صدای مشخصی، دست بزنید و به همین ترتیب، از موسیقی و رقص برای ایجاد هماهنگی میان ذهن و حرکات بدن کمک بگیرید.
جست‌وجوی گنج
- درجه سختی بازی: به‌نسبت دشوار
- مناسب سنین: ۵ تا ۹ سال
- فواید: تقویت قوه مشاهده، مهارت‌های حرکتی و رفتار اجتماعی و کمک به حفظ تمرکز
- مناسب کودکان دارای اختلالات گفتاری، یادگیری و کودکان اوتیستیک
روش بازی: اسباب‌بازی یا خوراکی موردعلاقه کودک را در مکانی امن و قابل دسترسی پنهان کنید و با علامت‌گذاری یا کمک گرفتن از ضربات آهنگ، او را در مسیر رسیدن به گنج راهنمایی کنید. توجه داشته باشید که حتما آیتم محبوب کودک را پنهان کنید تا این بازی که بیش‌تر جنبه آموزشی دارد، لذت‌بخش هم باشد. اگر راهنمایی با علامت‌گذاری یا صداهای خاصی مناسب فرزند شما نیست، می‌توانید به صورت کلامی و مستقیم او را به سمت هدف نهایی هدایت کنید. در پایان، می‌توانید یک جایزه کوچک هم به او بدهید تا برای مشارکت کردن در بازی تشویق شود.
بازی‌های دیجیتالی
- درجه سختی بازی: قابل تنظیم با توجه به توانایی و سن کودک
- مناسب سنین: ۶ سال به بالا
- فواید: افزایش اعتمادبه‌نفس، خلاقیت، مهارت حل مسئله و استقلال فردی
- مناسب کودکان دارای نقص در شنوایی و گفتار، ناتوانی محدود جسمی و فلج نخاعی
روش بازی: بازی‌های مناسب برای سن و شرایط ذهنی کودک را از گوگل پلی و اپ استور دانلود کنید و به یادگیری بهتر آن‌ها کمک کنید. این بازی‌ها می‌توانند اعضای بدن، رنگ‌ها، اعداد، حیوانات و سایر موضوعات مفید را همراه با سرگرمی به کودک آموزش دهند. لازم به ذکر است که زمان استفاده از تلفن‌‌‌‌‌‌همراه باید محدود باشد تا به چشم‌ها و گردن کودک آسیبی وارد نشود.
بازی‌های مناسب کودکان دارای معلولیت؛ خارج از منزل:
همان‌طور که خودتان هم می‌دانید، جز در موارد خیلی خاص، قرار گرفتن کودک در فضای باز و میان افراد دیگر بسیار مفید و لازم است. به همین خاطر، لیستی از بازی‌های مناسب کودکان دارای معلولیت که خارج از منزل قابل اجرا هستند را تهیه کرده‌ایم که در ادامه می‌خوانیم.
حباب‌بازی
- درجه سختی بازی: آسان
- مناسب سنین: ۳ سال به بالا
- فواید: تقویت مهارت‌های اجتماعی و هماهنگی میان اعضای بدن
- مناسب برای اکثر کودکانی که دارای ناتوانی‌های ذهنی و محدودیت‌های حرکتی هستند
روش بازی: وسایل مورد نیاز برای حباب‌بازی را فراهم کنید و بعد از درست کردن حباب‌های رنگی، از فرزندتان بخواهید آن‌ها را بترکاند. این بازی به دلیل اینکه ارتباط چشمی و کلامی میان والدین و کودکان را افزایش می‌دهد، اهمیت بسیار زیادی دارد. به این صورت که کودک با نگاه، کلام یا صدایی که تولید می‌کند از شما برای ساختن حباب‌های جدید کمک می‌خواهد. این فعالیت برای تمرین راه رفتن و دویدن هم بسیار مناسب است.
توپ‌بازی
- درجه سختی بازی: متوسط
- مناسب سنین: ۳ تا ۹ سال
- فواید: ایجاد هماهنگی میان اعضای بدن، تقویت اعتمادبه‌نفس و مهارت‌های اجتماعی
- مناسب کودکان اوتیستیک و دارای اختلالات گفتاری و یادگیری
روش بازی: این بازی مناسب کودکان دارای معلولیت جسمی و ذهنی بوده و به آن‌ها در درک بیش‌تر از محیط اطراف و بدن‌شان کمک می‌کند. مهم‌تر از آن، فعالیت فیزیکی و عضوی از یک گروه بودن کمک شایانی به وضعیت روانی کودک دارای معلولیت می‌کند. بازی کردن با توپ طیف وسیعی از فعالیت‌ها را شامل می‌شود. برای مثال، می‌توانید تعدادی لیوان پلاستیکی را کنار هم بگذارید و با توپ، بولینگ بازی کنید. حتی می‌توانید جعبه‌هایی با ابعداد متفاوت را با فاصله از کودک قرار دهید و به او یاد بدهید که توپ‌ها را به داخل جعبه‌ها پرتاب کند.
آب‌بازی
- درجه سختی بازی: بسیار آسان
- مناسب سنین: ۳ تا ۹ سال
- فواید: تقویت عضلات، بالا بردن هماهنگی میان اعضای بدن و مهارت‌های اجتماعی
- مناسب برای کودکانی که دارای اختلال طیف اوتیسم هستند
روش بازی: آب، خاصیت درمانی دارد و به آرام شدن اعصاب نیز کمک می‌کند. به همین دلیل، یک تفریح مناسب برای کودکان با نیازهای ویژه، آب‌درمانی و بازی کردن در آب است. برای کودکان کم‌سن، تنها کافی است چند اسباب‌بازی امن و مناسب را داخل وان قرار دهید و مراقب کودک باشید.
برای سنین بالاتر، می‌توانید کودک را داخل استخر پلاستیکی بگذارید و یا به استخرهای مناسب‌سازی‌شده برای افراد دارای معلولیت ببرید.
قایم باشک
- درجه سختی بازی: متوسط
- مناسب سنین: ۳ تا ۹ سال
- فواید: تمرینی مناسب برای بالا بردن مهارت‌های فردی و اجتماعی
- مناسب کودکان دارای اختلال طیف اوتیسم
روش بازی: یکی از بهترین بازی‌های خارج از خانه برای کودکان اوتیستیک، قایم باشک است. این بازی کمک می‌کند که کودک بیش‌تر و راحت‌تر با دیگر فرزندان خانواده و والدین خود ارتباط برقرار کند. قبل از شروع بازی، مطمئن شوید که مکان انتخابی شما کاملا برای کودک امن باشد. یک فرد بزرگسال باید در تمام طول بازی مراقب کودک باشد که دچار مشکل نشود. می‌توانید برای شروع، خودتان هم با کودک در مکانی امن قایم شوید تا هم روال بازی را یاد بگیرد و هم بتواند مکان‌های امن و مطمئن برای پنهان شدن را یاد بگیرد.
مراکز بازی‌درمانی کودکان دارای معلولیت
برای اینکه بتوانید با افراد متخصص مشورت کنید و در زمینه بازی و آموزش فرزندتان از افراد دارای صلاحیت کمک بگیرید، برخی از مراکزی که به افراد توان‌خواه خدمات‌رسانی می‌کنند را در ادامه آورده‌ایم:
موسسه توان‌بخشی ولیعصر
علاوه بر بازی‌درمانی که در برنامه روزانه این موسسه قرار دارد، بنا بر نیاز کودک، کادر این موسسه خدمات روان‌شناسی نیز ارائه می‌دهند. سایر خدمات این مجموعه را به اختصار باهم بررسی می‌کنیم:
- خدمات‌رسانی به کودکان دارای ADHD
- کودکان دارای اختلال اضطراب
- کودکان پرخاشگر و لجباز
- افراد دارای اختلالات عاطفی و مشکلات خانوادگی
- کودکان دارای اختلال طیف اوتیسم
- افراد دارای اختلال در یادگیری و مهارت‌های شناختی
موسسه خیریه معلولین بچه‌های آسمان
این آسایشگاه نگهداری و توان‌بخشی به معلولین، زیر نظر افراد متخصص و مجرب اداره می‌شود و در زمینه‌های کاردرمانی، گفتاردرمانی، روان‌شناسی، مددکاری و فیزیوتراپی خدمات‌رسانی می‌کنند. با توجه به نیاز هر مددجو، کار درمانگرها مشغول به فعالیت می‌شوند. در این مرکز به صورت روزانه کودکان توسط یک پزشک عمومی و ماهانه توسط یک متخصص اعصاب و روان ویزیت می‌شوند. سایر خدمات این مرکز عبارتند از:
- آموزش نقاشی، کوبلن‌بافی و سفالگری
- سه روز تمرین ورزشی با مربی در هفته
- آموزش فعالیت‌های روزمره مانند لباس پوشیدن، مسواک زدن، غذا خوردن، راه رفتن و …
پیشنهاد می‌کنیم برای درک بهتر تاثیر اسباب‌بازی در رشد کودک، روی تصویر کلیک کنید و مقاله مربوط به این موضوع را مطالعه کنید.
سوالات متداول
بله؛ مهم‌تر از همه، این است که کودک از نظر جسمی و فیزیکی توانایی مشارکت کردن داشته باشد. در ادامه، باید توجه داشته باشید که بازی انتخابی شما به کودک آسیب نرساند، اعصابش را خرد نکند و باعث خرد شدن اعصاب کودک نشود. بازی‌ای که انتخاب می‌کنید باید اعتمادبه‌نفس، تاب‌آوری و نشاط کودک را افزایش دهد و جنبه آموزشی هم داشته باشد.
زیرا فقط بحث سرگرمی و شادی در میان نیست. بازی کردن با کودکان دارای معلولیت و نیازهای ویژه باعث می‌شود:
۱- استرس و اضطرابشان کاهش پیدا کند
۲- برای رسیدن به چیز مشخصی تلاش کنند
۳- احساس رضایت پس از دیدن دستاوردهایشان داشته باشند
۴- عزت‌نفسشان نیز افزایش پیدا کند
بستگی دارد که تا چه میزان برای خانه و خانواده وقت خالی دارید اما اگر بخواهیم به نظر کارشناسان و متخصصان بپردازیم، کودکان نیاز دارند که روزانه بین ۲ تا ۴ ساعت با آن‌ها بازی کنید.
سخن پایانی
امیدواریم که این نوشتار برای شما مفید واقع شده باشد. در نهایت، می‌توانید بسته به توانایی‌های فرزندتان بازی‌های مناسب کودکان دارای معلولیت را بسازید و با ما هم در بخش نظرات به اشتراک بگذارید.
دیدگاهتان را بنویسید